Kamu yararının olduğu durumlarda devlet, bu yararı gözeterek özel olan mülklere el koyabilmektedir. Kendi himayesine bu mülkleri alarak kamu yararına kullanabilme hakkı olduğu için kamulaştırma kavramına devletleştirme de denmektedir. Peki kamulaştırma nedir, nasıl yapılmaktadır ve kamulaştırma ne zaman kesinleşir?
Kamulaştırma kavramı hayatımızda da sıklıkla rastladığımız kavramlardan biridir. Bir kamulaştırma işleminin yapılması için devlet tarafından ön görülen bazı şartların gerçekleşmiş olması da gerekir. Bazı durumlarda ise özel mülk sahipleri kamulaştırmaya maruz kalmış olabilir.
Kamulaştırma Nedir?
Bir diğer ismi devletleştirme olan kamulaştırma bir kişiye yani şahsa ait taşınmaz malların belirli bir proje kapsamında amacına uygun olarak hastane, okul, yol gibi kamunun ortak kullanımı olan ihtiyaçların hizmet vermesi için dönüştürülmesi işlemidir. Bu kapsamda kamu yönetimleri yasalar gereği hizmetleri yerine getirmektedir. Bu kamu yönetimleri yasalardan dolayı özel mülklere el koyarken mal sahibi kişilere karşılığında gerekli ödemeyi yapmaktadır. Bir kamulaştırmanın yapılabilmesi için yönetimlerin alınan kararları kanunda yer alan üst yönetim organlarına onaylatmaları gerekmektedir. Kamunun faydasına yapılan kamulaştırma işindeki kararları Cumhurbaşkanı ya da bakanların da verme yetkisi vardır. Böyle bir durumda ayrı bir onaylatma sistemi devreye girer.
Kamulaştırma Şartları Nelerdir?
Kamulaştırma şartları nelerdir? Konusunda belirlenmiş olan bazı durumlar vardır. Tüm bu şartlar dahilinde kamulaştırmanın neye göre yapılacağı ve koşulları belirlenmektedir. Bu durumda kamu yararı ve kararı alarak kamulaştırma işlemleri yapılmaktadır. İdare tarafından keyfi olarak kamulaştırma kararı almadan kamulaştırma yapması mümkün değildir. Kamu yararı ve kararını alabilecek olan bazı kurumlar vardır. Ancak bu şartların taşınması halinde kamulaştırma yapılır.
Yetkili kişi tarafından kamulaştırma yapılacağı için idarenin yetkili olması şartı vardır. Diğer şart olarak da kamulaştırmanın gerekli görülmesi gerekir. Yani gereken durumlar mümkün olmadığı halde kamulaştırma yapılamamaktadır. Diğer şart olarak da kamulaştırma işleminde taşınmazın bedelinin ödenmesi gerekir. Çünkü yeterli şekilde ödenek olmadığı halde kamulaştırma işlemi yapılamaz. İdare tarafından peşin şekilde ödenebilen bedel taksitli şekilde ödenebilmektedir. Bu yüzden kamulaştırma şartları nelerdir? Konusunda bilgi sahibi olunmasında fayda vardır.
Kamulaştırma Türleri Nelerdir?
Kamulaştırma türleri kamulaştırma kanunu kapsamında istisnai ve olağan olmak üzere düzenlenir. Kanun gereğince olağan kamulaştırmanın yanında olağanüstü haller ya da bazı hallerde de malikin özellikleri kamulaştırmanın farklı usullerde yapılacağı durumlar için de düzenlenir. Trampa yolu ile kamulaştırma da mal sahibinin kabul etmesi durumunda idarenin kamu hizmetine tahsis etmemiş olduğu taşınmaz mallarından bu bedeli karşılayacak şekilde tamamen ya da kısmen verilmesidir.
Kısmen kamulaştırma ise taşınmaz malın değeri belirtilen esaslara göre takdir edilmekte olan bedelinden kamulaştırılan kısma düşen miktarıdır. Acele kamulaştırma ise olağanüstü durumlar için uygulanır. Yani mahkemede işlemlerin 7 gün içinde yapılması halidir. Kanun gereğince idare tarafından mal sahibi adına belirtilmiş olan bankaya değerin yatırılması ve mala el konulması durumudur. Kamulaştırma türleri nelerdir? Konusunda kanuna uygun olan durumlarda türlerden herhangi biri uygulanabilir. Bunun için de gerekli olan şartların meydana gelmesi önem arz eder.
Kamulaştırma Nasıl Gerçekleştirilir? İşte aşamaları
Kamulaştırma kararı verildikten sonra kamulaştırılma süreci başlamaktadır. Kamulaştırma kararını hangi yönetimin verdiği de onay sürecinde değişik süreçlere neden olabilir. Bundan dolayı genel hatlarıyla aşağıda kamulaştırma işinin nasıl yapıldığı konusunda listeleme yöntemine gidilmiştir. Kamulaştırma sürecinin adımları şöyle sıralanmaktadır:
- Bir kurum ile ilgili devlet tarafından kamulaştırma kararı verildikten sonra bu kararın tapu kütüğüne yazılması gerekir.
- Yönetim söz konusu yazım işlemi için ilgili konu olan taşınmazın bağlı olduğu tapu yönetimine bildirimde bulunur.
- Bildirim doğrultusunda tapu kütüğü belirtmeler bölümü devreye girer.
- Belirtmeler kısmındaki ilgili yazım “2942 sayılı yasanın 7. maddesine göre belirtmedir” şeklinde yapılmaktadır. Bu belirtme bir uyarıcı niteliği taşımaktadır.
- Yetkililer bu belirtmeyi bilerek okuyarak ve kabul ederek tapu yönetimi işlemlerini uygulamaya başlar.
- Tapu yönetimi sonucu, kamulaştırma kararını almış olan ilgili yönetime iletir.
- Bu noktadan sonra kamulaştırma ederi tespit edilir. Taşınmazın mülkiyete geçirilmesi için karar sonuçlanır ve ilgili mahkemeden de gereken belge talep edilir.
Kamulaştırılma kararı alındıktan sonra ilgili yönetim bazı bilgileri özel mülk sahibine yazılı olarak bildirir. Bu bildirilerin arasında kanun maddesine göre belirlenmiş taşınmazın bedeli, pazarlıkla satın almak, farklı bir taşınmazla takas etmek şeklinde değiştirmek gibi bildiriler de bulunmaktadır.
Kamulaştırma kanununda bulunan bedel tespiti konularında dikkat edilen bazı noktalar mevcuttur. Bunlar, tür, yüz ölçümü, vergi beyanı, resmi makamlarca belirlenmiş kıymet taktirleri, değeri etkileyen niteliklerin ayrı ayrı hesaplanması, cins, ilgili taşınmazın koşullara uygun şekilde kullanılması halinde gelecek olan net gelir, bedel tespitinde etkili olan durumlar, yıpranma payı, maliyet hesapları gibi noktalardır.
Kamulaştırma Ne Zaman Kesinleşir?
Kamulaştırma süreci belli aşamaları kapsamaktadır. Sonuç olarak kamulaştırma işinin kesinleşmesi için belirli bir zamana ihtiyaç vardır. Kamulaştırma işlemi sonrasında özel mülk sahiplerine devlet himayesine mallarının geçmesi dahilinde bir bedel ödemesi yapılır. Bu bedel, kamulaştırma kesinleştiğinde gerçekleşmektedir. Bir taşınmazla ilgili devlet tarafından kamulaştırma kararı alındıktan sonra süreçler ve kararın onaylatılması ortalama olarak 6 aylık bir zamanı kapsamaktadır. Söz konusu taşınmaz malın değeriyle ilgili savunma ve delil ilan tarihinden itibaren on gün içinde ilgili mahkemeye yazılı olarak bildirilmelidir. Bu ilandan itibaren hak sahipleri bir ay içinde itiraz hakkına sahiptir. İtiraz edilmezse kamulaştırma bedeli ödeneceğine karar verilir.
Kamulaştırma Bedelini Kim Öder?
Özel ya da gerçek hukuk tüzel kişilerin mülkiyetinde bulunan taşınmaz malların kamulaştırma bedelini kim öder? Taşınmaz malların kamu yararı esasınca idarenin mülkiyetine bedelin ödenerek geçmesi kamulaştırma bedelinin ödenmesi olarak tanımlanır. Kişilerin mülkiyet hakkı kamulaştırılan taşınmaz bedelinin ödenmesi ile korunmaktadır. Kamulaştırma işlemine başvurmakta olan idare bazı durumlarda kanuna aykırı olarak hareket eder.
Bu gibi durumlarda vatandaş kamulaştırma bedeline itiraz ederek menfaatini ve hakkını hukuk yolu ile koruyabilir. Kamulaştırma bedeli taşınmaz sahibi ya da yetkili temsilcisiyle idare adına tapuda verilmesi halinde ödenir. Tam olarak idare tarafından karşılanmakta olan kamulaştırma bedeli harç ve masrafları idare tarafından ödenmektedir. Hak sahibi olduğuna mahkeme tarafından da karar verilen kişilere mahkeme tarafınca belirlenen kamulaştırma bedeli idare tarafından ödenir. Para hak sahibinin hesabına yatırılır.
Kamulaştırma Parası Nasıl Alınır?
Kamulaştırma parası nasıl alınır? Konusunda ise izlenmesi gereken belirli yollar bulunur. Kanuni sınırlandırmalar ya da uluslararası çerçeveler dahilinde yapılacak olan çalışmalar ve incelemeler bulunur. Ödenmesi gereken bedel kişilere ya da mirasçılara önerilir. Bu konuda anlaşma sağlanması halinde bedel peşin olarak ödenip tapuda kişiye devredilmektedir. Bu nedenle tarım arazileri için net gelir yöntemleri, arsalarda ise emsal satış değerleri, yapılarda da resmi birim fiyatları dikkate alınmaktadır.
Maliyet hesapları da hesaba katılarak kamulaştırma bedeli kişiye tam şekilde verilmektedir. Kamulaştırma parası kişiye banka kanalı yoluyla ulaştırılmaktadır. Anlaşamama durumu olduğu zaman da mahkeme kararıyla tespit edilen yerel banka şubesi ile blokeli olan bedel mahkemenin kararında belirtilmiş olan hak sahiplerine ödenir. Bu sayede kişiler alması gereken tutarı hesaplamalar sonrasında sorunsuz şekilde teslim almaktadır.
