Son yıllarda başta Türkiye olmak üzere birçok ülkede depremlere sıkça rastlıyoruz. Neredeyse her gün hissetmediğimiz çok sayıda deprem oluyor. Bu depremlerin olmasına sebep olan şey ise fay hattının kırılmasıdır.
Peki fay hattı nedir? Yer kabuğunda çeşitli kayaçların oluştuğu tektonik levhalar bulunmaktadır. Mantodaki yüksek sıcaklık ve basınç ise tektonik levhaların hareket etmesine neden olmaktadır. Bu hareketler sonucunda da levhalar birbirine doğru yaklaşmakta veya uzaklaşmaktadır. Bundan ötürü de gerilmeler ve sıkışmalar meydana gelir. Bunun sonucunda da biriken enerji açığa çıkarak fayların oluşmasına neden olur. Fayların bulunduğu yere de fay hattı denilmektedir.
Fayların kırılması sonucu ortaya çıkan şiddetli harekete deprem adı verilir. Büyük şiddetli sarsıntıların etkisi ile birlikte bölgedeki diğer fayların kırılmasıyla artçı depremler meydana gelir.
Kaç Farklı Fay Hattı Türü Vardır?
Fay hatları yatay ve dikey gibi farklı şekillerdi konumlanmıştır. Bundan dolayı dört faklı fay hattı türü mevcuttur. Bu fay hatları şunlardır; ters atılımlı fay, doğrultu atılımlı fay, verev (oblik) atılımlı fay ve normal atılımla fay.
Ters Atılımlı Fay
Düşey atılımlı fay türü olan ters atılımlı faylar, fay düzlemi boyunca hareket eğim yönüne ters şekilde hareket eder. Bloklar ise birbirine yaklaşır vaziyette olmaktadır. Buna örnek olarak 1975 Lice depremi örnek olarak verilebilir.
Doğrultu Atılımlı Fay
Doğrultu atılımlı fay, yeryüzüne 90 dereceye yakın şekilde dik olarak konumlanan fay türüdür. Bununla birlikte yerin içine doğru hafifçe eğimlenen, yalnızca yatay atımın oluşturduğu yanal alımlı fay olarak da bilinmektedir. Bu faylar, sağ ya da sol yönlü olabilirler. Kuzey Anadolu Fayı sağ yönlü, Doğu Anadolu Fayı ise sol yönlü doğrultu atımlı fay hatlarına örnek olarak verilebilir.
Verev (Oblik) Atılımlı Fay
Fay düzlemi boyunca meydana çıkan hareketin hem düşey hem de yatay yönde olduğu fay hatlarına verev (oblik) atılımlı fay denir.
Normal Atılımlı Fay
Normal atılımlı faylarda, düzlemin bir tarafındaki blok yükselirken, diğer tarafındaki blok düşerek uzaklaşmaktadır. Göreceli olarak değişebilen bu faylarda, bir blok yükselirken diğeri yerinde durabilir ya da bir taraf yerinde dururken düğer taraf düşebilmektedir. Bu fay türüne 1970 Gediz depremi ve 1995 Dinar depremi örnek verilebilir.
Türkiye’de Kaç Adet Fay Hattı Bulunmaktadır?
Türkiye jeolojik olarak en aktif deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Bu yüzden ülkedeki birçok ilde deprem riski çok fazladır. Türkiye’de bulunan fay hatları ise Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay Hattı olmak üzere 3 adet büyük fay hattından oluşmaktadır.
Kuzey Anadolu Fay Hattı
Kuzey Anadolu Fay Hattı, dünyadaki en hızlı hareket eden ve en aktif olan sağ yanal atımlı faylardan biridir. Bu fay hattı; Gelibolu, Marmara Denizi’nin derin kısımları, İzmit Körfezi, Adapazarı, Düzce – Bolu, Gerede, Merzifon, Suluova, Erbaa – Niksar, Kelkit Vadisi ile Erzincan, Erzurum, Varto ve Van üzerinden geçmektedir. Çanakkale, Edremit, Bursa ve İznik de bu hat içerisinde yer almaktadır.
Doğu Anadolu Fay Hattı
Türkiye’nin doğusunda konumlanmış olan Doğu Anadolu Fay Hattı, doğrultu atımlı bir fay hattı olup; Hatay, Osmaniye, Gaziantep, Kahramanmaraş, Adıyaman, Elazığ, Bingöl, Muş ve Erzincan üzerinden geçmektedir. Bu fay hattı, Erzincan’dan sonra ise Kuzey Anadolu Fay Hattı ile birleşmektedir.
Batı Anadolu Fay Hattı
Anadolu’nun batısından doğu – batı uzanışlı, kuzeyden güneye doğru sıralanan Batı Anadolu Fay Hattı, birçok faydan oluşmaktadır. Batı Anadolu Fay Hattında bulunan diğer faylar şunlardır;
- Fethiye – Burdur Fayı
- Gökova Grabeni
- Knidos (Cumalı, Yakköy) Fayı
- Büyük Menderes Grabeni
- Yavansu Fayı
- Küçük Menderes Fayı
- Gediz Grabeni
- Simav Grabeni
- Eskişehir Fayı
Bakırçay, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes; çöküntü ovaları boyunca uzanan Ege Bölgesi’nde birtakım diri fay hatları bulunmaktadır. Yani Ayvalık, Dikili, İzmir, Aydın, Denizli, Isparta ve Akşehir bu fay hatları üzerinde bulunan riskli bölgelerdir. Bunun yanı sıra, Burdur, Acıgöl havzalarının kenarlarında ve Sultan Dağlarının kuzey eteklerinde de bu fayların geçtiği görülmektedir.
Türkiye’de Depremlerin Meydana Gelmesinin Nedenleri Nelerdir?
Özellikle son yıllarda Türkiye’de, çok ciddi depremler yaşanmaktadır. Art arda yaşanan bu depremler sonrası Türkiye’nin neden bu kadar depreme yatkın bir ülke olduğu merak söz konusu olmaktadır. Türkiye’de yaşanan depremlerin başlıca iki ana nedeni bulunmaktadır. İlk olarak Atlas Okyanusu’nun ortasındaki okyanus ortası sırtın genişlemesi ülkede bir deprem yaşanmasına neden olmaktadır. Bu genişleme ile birlikte Afrika levhası, kuzeydoğuya doğru hareket etmektedir. Böylelikle Afrika levhası Akdeniz’in altına girerek Anadolu levhası ile çarpışır. Bunun sonucu olarak Türkiye’de bir deprem meydana gelir.
Türkiye’de deprem olmasının bir diğer nedeni ise Kızıldeniz ortasındaki okyanus tabanının yayılmasıdır. Bunun sonucunda Arap levhası, kuzey yönüne doğru hareket ederek Doğu Anadolu Fay Hattında bir deprem olmasına neden olmaktadır. Bu sıkışma il birlikte Afrika levhasının kuzey kenarındaki okyanusal kabuk, Anadolu ve Ege’nin altına dalarak batmaktadır. Bu dalma esnasında Batı Anadolu’ya çekme kuvveti uygulanmaktadır. Bundan ötürü Arap levhasının baskısıyla Kuzey Anadolu Fay Hattı boyunca batıya doğru itilen Anadolu levhası, batıda sıkışmaya neden olmaktadır. Tüm bunların sonucu olarak depremler ve grabenler meydana gelmektedir.
Türkiye’de En Riskli Olan İller Hangileridir?
%95’i deprem kuşağında yer alan Türkiye’de birçok il oldukça riskli bölgelerde yer almaktadır. Türkiye’deki en riskli iller şunlardır;
- İzmir
- Balıkkesir
- Manisa
- Muğla
- Aydın
- Denizli
- Isparta
- Uşak
- Bursa
- Bilecik
- Yalova
- Sakarya
- Düzce
- Kocaeli
- Kırşehir
- Bolu
- Karabük
- Hatay
- Bartın
- Çankırı
- Tokat
- Amasya
- Çanakkale
- Erzincan
- Tunceli
- Bingöl
- Muş
- Hakkari
- Osmaniye
- Kırıkkale
- Siirt
